Specjalista w Przedszkolu

KĄCIK LOGOPEDY

PORADY DLA RODZICA

ROZWÓJ MOWY DZIECKA

Rozwój mowy dziecka przebiega etapowo od narodzin, zazwyczaj do końca 6. roku życia. Następnie mowa  już tylko się doskonali się. Do końca  6. roku życia dziecko powinno artykułować poprawnie wszystkie głoski języka polskiego.

Pomiędzy 1-2. rokiem życia dzieci realizują już samogłoski: A, O, E, I, U, Y oraz prostsze spółgłoski : M, B, P, T, D, N, J. Pod koniec 2. roku życia pojawia się H, K, G.  Jeśli dziecko jest stymulowane około 1 roku życia pojawiają się pierwsze,  proste słowa. Mając 18 miesięcy dziecko zazwyczaj zna już ok. 10 słów a pod koniec 2. roku życia 250-500 słów a rozumie znacznie więcej. Wtedy także dziecko zaczyna tworzyć pierwsze, proste, dwuelementowe zdania.
W 3. roku życia pojawiają się samogłoski nosowe Ę, Ą, spółgłoski : F, W, Ś, Ź, Ć, DŹ,  utrwala się K, G. Ponadto dziecko zaczyna mówić prostymi zdaniami. Często zna już około 1000 słów.
W 4. roku życia pojawiają się głoski S, Z, C, DZ wcześniej często zastępowane przez Ś, Ź, Ć, DŹ .
W 5 - 6. roku życia dziecka pojawiają się się głoski szumiące SZ, Ż (RZ), CZ, DŻ zazwyczaj zaraz po nich ale często także w odwrotnej kolejności głoska R.
 

Oczywiście u wielu dzieci rozwój mowy odbiega niezncznie od tego wzorca. Bywają dzieci trzyletnie, które realizują prawidłowo wszystkie głoski i takie u których proces rozwoju mowy przebiega na pewnych etapach wolniej. Te drugie wymagają wsparcia logopedy i rodzica.

WSPIERANIE ROZWOJU MOWY DZIECKA

Czytaj dziecku książeczki. 
Oglądajcie razem obrazki i nazywaj to co na nich jest.
Dużo mów do dziecka i przy dziecku. To niezbędna stymulacja.
Baw się z dzieckiem aktywnie, tak aby było jak najwięcej komunikacji werbalnej.
Unikaj nadmiernej ekspozycji dziecka na sprzęty multimedialne. Nie więcej niż pół godziny do godziny dziennie.

Pamietaj, że mowa to proces w dużej mierze mechaniczny i wymaga sprawnych narządów artykulacyjnych : języka, warg, rzuchwy, zębów.

Dlatego do końca 1. roku życia dziecka (18 miesięcy to już absolotna konieczność)  przejdź z butelki ze smoczkiem na kubeczek,  zrezygnuj ze smoczka uspakajającego.

Nie przestrzegając tego zalecenia narażasz dziecko na:

wady zgryzu – najczęściej zgryz otwarty, którego efektem jest seplenienie międzyzębowe
osłabienie mięśni okrężnych warg i języka – efektem są problemy z wymową wielu głosek głównie dwuwargowych i wargowo-zębowych
 próchnicę zębów

Żeby wzmocnić żuchwę dziecka podawaj mu do gryzienia twarde pokarmy: skórkę od chleba, jabłko, marchewkę itp.

Dbaj o zdrowie górnych dróg oddechowych dziecka. Nawracające stany zapalne górnych dróg oddechowych często przekładają się na problemy ze słuchem i rozwojem mowy dziecka.

Poniżej omawiam dla Państwa wady wymowy najczęściej wystepujące u dzieci w wieku przedszkolnym oraz zestawy ćwiczeń do domu, które będą wspierały prowadzoną w przedszkolu terapię logopedyczną.

Najlepiej ćwiczyć z dzieckiem codziennie,  3 - 7 minut dziennie, w formie zabawy. Jeśli takie ćwiczenia staną się codziennym rytuałem na pewno nie trzeba będzie długo czekać na efekty.

Po wywołuanie przez logopedę  głoski lub głosek z którymi Wasze dziecko ma problem warto włączyć się w proces utrwalania wywołanej głoski. Na rynku są dostępne gry planszowe typu memory, chińczyk  przygotowane tak aby utrwalały strategiczne głoski : kapki – utrwalanie K, G , lelki – utrwalanie L, szumki – utrwalanie szeregu szumiacego SZ, Ż, CZ, DŻ,  rerki utrwalanie głoski R.

CZĘSTE WADY WYMOWY

• KAPPACYZM/GAMMACYZM

Kappacyzm/gammacyzm to wada wymowy polegająca na zamianie głosek K, G na inne głoski,  najczęściej T, D  lub opuszczanie tych głosek w wyrazie.

Głoski K,G zazwyczaj pojawiają się w mowie dziecka pod koniec 2. roku życia. Jeśli po ukończeniu trzeciego roku życia dziecko nie realizuje ich poprawnie dobrze wesprzeć go terapią logopedyczną, a w domu ćwiczeniami narządów artykulacyjnych, słuchowymi, oddechowymi. Są to głoski tylnojęzykowe, zwarto wybuchowe. Jeśli dziecko nie realizuje ich poprawnie ( zamienia na przedniojęzykowe T, D) zazwyczaj  należy wzmocnić mieśnie nasady języka.

ĆWICZENIA WSPIERAJĄCE TERAPIĘ KAPPACYZMU/GAMMACYZMU

Mięśnie nasady języka połaczone są z miesniami karku i  pracują np. przy nacisku głowy do tyłu. Także silowanie się z dzieckiem stojącym tyłe do rodzica, na zasadzie „ a teraz stań tyłem do mnie i napieraj całym ciałem tak żeby mnie przesunąć (bez użycia rąk) jest dobrym ćwiczeniem.

„Chrapanie” – udawanie odgłosów chrapania, wymaga zwarcia nasady języka z podniebieniem i jest dobrym ćwiczeniem tych mięśni.

Jeżeli dziecko wymawia głoskę H to wszelkie zabawy dźwiękonaśladowcze typu

Hi, Hi, Hi – śmiejemy się jak myszka

He, He, He – śmiejemy się jak żabka

Hu, Hu, Hu – huczymy jak sowa

Ho, Ho, Ho – krzyczymy jak Św.Mikołaj na swoich saniach wioząc prezent itp. itd. są  dobrymi ćwiczeniami wspierajacymi terapię.

Język alpinista – czubek języka wspina się  do tyłu, do góry do ciemnej jaskini naszego gardła. Potem wraca – wygłąda przez okieno (wysuwamy język do przodu) i znowu daleko, jak najdalej do tyłu wspina się do jaskini gardła. Powtarzamy ćwiczenie kilka razy. Ćwicząc razem z dziecko np. przed lustrem zachęcamy je do wspólnej zabawy.

Półeczka – wysuwanie szerokiego języka jak najdalej z buzi nie dotykając zębów

Ziewanie – szerokie otwieranie buzi, unosznie tylnej części języka

Kląskanie – naśladowanie odgłosów jadącego konika

Malowanie sufitu buzi -  przesuwanie językiem po podniebieniu od wałka dziąsłowego aż do podniebienia miękkiego

Żucie – udawanie jedzenia gumy w różnych kierunkach

• LAMBDACYZM

 to wada wymowy polegająca na nieprawidłowej realizacji głoski L (potocznie lelanie). Objawiać się zastępowaniem jej inną głoską, najczęście J, albo jej opuszczaniem. Przyczyną jest najczęściej niska sprawność języka, problem z jego pionizacją, czasem  wady zgryzu, zaburzenia słuchu fonematycznego.

ĆWICZENIA WSPIERAJĄCE TERAPIĘ LAMBDACYZMU

Naszym zadaniem jest praca nad pionizacją języka dziecka. Głoska L powstaje na styku wałka dziąsłowego z końcem języka.  Oto przykładowe ćwiczenia.

„Liczenie zębów” językiem - dziecko dotyka językiem każdego górnego zęba po kolei, potem analogicznie dolne zęby

„Malowanie sufitu"-  dziecko przesuwa język po podniebieniu "malując" nim m sufit

„Malowanie ścian"- dziecko maluje językiem policzki od wewnętrznej strony, raz jeden, raz drugi
„Mycie zębów” językiem – dziecko przesuwa język po zewnętrznej stronie górnych i dolnych zębów, "myjąc" je

„Szuflada"- dziecko wysuwa język w linii prostej, tak jak wysuwa się szufladę

Unoszenie języka- dziecko próbuje unieść czubek języka jak najwyżej w kierunku nosa

jedzie pociąg - dziecko dotyka czubkiem języka wałka dziąsłowego (tuż za górnymi zębami), a następnie próbuj szybko powtarzać głoski T-D T-D-T-D jakby odgłos pociągu jadaącego po torach.

• SEPLENIENIE

Seplenienie to wada wymowy polegająca na zamianie głosek szeregu szumiącego: SZ, RZ(Ż), CZ, DŻ na głoski szeregu syczącego:  S, Z, C, DZ. Do około piątego roku życia tego typu zamiana uważana jest za etap rozwoju mowy dziecka i nazywana jest seplenieniem rozwojowym. Do zakończenia piątego roku zycia dziecka nie jest uważana za wadę wymowy, później jest jedną z częściej występujących w języku polskim i wymaga terapii. Ćwiczenia przygotowujące narządy artykulacyjne dziecka do realizacji głosek szumiących można zacząć nawet od trzeciego roku życia w formie zabaw, co pomoże dziecku łatwiej przejść ten etap rozwoju mowy. Wprowadzenie takich ćwiczeń można uznać za profilaktykę wad wymowy.

ĆWICZENIA WSPIERAJĄCE TERAPIĘ SEPLENIENIA

Języka

Malowanie sufitu buzi – przesuwanie językiem po podniebieniu od wałka dziąsłowego aż do podniebienia miękkiego.
Wałeczek – zawijanie języka wzdłuż warg
Język krowy i węża – zmiana kształtu języka: raz szeroki (krowy), raz wąski i wysunięty (węża).

Liczenie zębów – dotykanie czubkiem języka kolejno górnych i dolnych zębów od środka do końca.

Warg

Całusek – wysuwanie warg do przodu, jak do całuska lub gwizdania

Uśmiech – jak najszerzej rozciągnięte wargi, z pokazywaniem zębów

Rybka - zasysanie policzków i układanie ust jak ryba

Naprzemiennie: całusek – uśmiech – szybkie zmiany, aby wzmocnić mięśnie okrężne ust.

Wąsy – przytrzymywanie słomki lub ołówka pomiędzy wargą a nosem (oczywiście bez pomocy rąk) , może być także wersja trzymania słomki między wargami ( bez użycia zębów) i ruszania wąsami jak kotek lub króliczek.

Żuchwy

Ziewanie – szerokie otwieranie ust, utrzymywanie swobodnej pozycji żuchwy.

Żucie – udawanie jedzenia gumy w różnych kierunkach

Oddechu
Dmuchanie piórka, papierka– kontrola siły wydechu (najpierw krótko, blisko  potem długo, daleko).

Wąchanie kwiatków – głęboki wdech nosem, powolny wydech ustami.

Wiatr w tunelu – dziecko kieruje powietrze środkiem języka (można dać pasek papieru między zębami, żeby się poruszał), wypuszcza powietrze wąskim strumieniem.

• SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE

to wada wymowy, w której język podczas artykulacji głosek syczących (, Z, C, DZ), ciszących (Ś, Ź, Ć, DŹ), szumiących (SZ, Ż(RZ), CZ, DŻ), a czasem także N, T, D, L, wysuwa się spłaszczony pomiędzy zęby, zamiast tworzyć prawidłowy rowek podniebienny. Powoduje to zniekształcenie dźwięku na tępy i płaski .
Bardzo często jest efektem zgryzu otwartego i pogłębia te wadę zgryzu.

ĆWICZENIA WSPIERAJĄCE TERAPIĘ SEPLENIENIA MIĘDZYZĘBOWEGO

Malowanie sufitu buzi – przesuwanie językiem po podniebieniu od wałka dziąsłowego aż do podniebienia miękkiego.

Liczenie zębów – dotykanie czubkiem języka kolejno górnych i dolnych zębów od środka do końca.

Warg

Całusek – wysuwanie warg do przodu, jak do całuska lub gwizdania

Uśmiech – jak najszerzej rozciągnięte wargi, z pokazywaniem zębów

Rybka - zasysanie policzków i układanie ust jak ryba

Naprzemiennie: całusek – uśmiech – szybkie zmiany, aby wzmocnić mięśnie okrężne ust.

Wąsy – przytrzymywanie słomki lub ołówka pomiędzy wargą a nosem (oczywiście bez pomocy rąk) , może być także wersja trzymania słomki między wargami ( bez użycia zębów) i ruszania wąsami jak kotek lub króliczek.

Żuchwy

Ziewanie – szerokie otwieranie ust, utrzymywanie swobodnej pozycji żuchwy.

Żucie – udawanie jedzenia gumy w różnych kierunkach

Oddechu
Dmuchanie piórka, papierka– kontrola siły wydechu (najpierw krótko, blisko  potem długo, daleko).

Wąchanie kwiatków – głęboki wdech nosem, powolny wydech ustami.

Wiatr w tunelu – dziecko kieruje powietrze środkiem języka (można dać pasek papieru między zębami, żeby się poruszał), wypuszcza powietrze wąskim strumieniem.

Ćwiczenia artykulacyjne:

powtarzanie z dzieckiem głosek S, Z, C, DZ tak, by czubek języka był tuż za górnymi lub tuż zagórnymi zębami (nigdy między!) dokładnie na wprost złączonych górnych i dolnych jedynek. W prawidłowej artykulacji s może pomóc przedłużona wymowa f. Zbliżamy zęby dolne i górne, wyszczerzamy je i w trakcie wymawiania ffff… polecamy rozszerzyć wargi lub próbujemy rozciągnąć je palcami.

• UBEZDŹWIĘCZNIANIE

czyli zamienianie głosek dźwięcznych np. b, d, g, w, z, ż, dz na ich bezdźwięczne odpowiedniki p, t, k, f, s, sz, c) zdarza się dość często u dzieci w wieku przedszkolnym.

ĆWICZENIA WSPIERAJĄCE TERAPIĘ UBEZDŹWIĘCZNIANIA

Czy gra dzwonek? – zabawa w rozpoznawanie dźwięczności

Dziecko przykłada dłoń do gardła rodzica.
Rodzic mówi na zmianę głoski: B – P, D – T, G – K, W – F, Z – S, Ż – SZ, DZ – C.

Zadanie dziecka: wyczuć wibrację przy głoskach dźwięcznych i powiedzieć, czy „dzwonek w gardle gra” (dźwięczna) czy nie?

Potem próbuje samodzielnie wymawiać pary głosek dźwięczna-bezdżwięczna.

Najpierw te, które już potrafi, potem podsuwamy mu te, z których dźwięcznością ma problem

W lusterku

Rodzic i dziecko mówią głoski przed lusterkiem na przemian.

Ćwiczenie w parze: B – P, D – T, G – K, W – F,

Dotykają gardła w miejscu strun głosowych.
Zadaniem jest dokładne naśladowanie i porównanie.

W parach, które dziecko mówi poprawnie  rodzic pyta „Która głoska buczy jak pszczółka, a która jest cicha jak myszka?”.  Kiedy dziecko już się w tym orientuje  mówimy dziecku, która głoska powinna buczeć ja pszczółka a jest cicha jak myszka

Rymowanki i zabawy rytmiczne

Wymyśl krótkie wierszyki z powtarzaniem sylab:

Da-da-da mama coś dobrego ta-ta-ta z tobą się pobawi

Ba-ba-ba – bije bęben, pa-pa-pa – pajac skacze

Dziecko klaszcze lub podskakuje w rytm sylab.

• ROTACYZM

To wada wymowy polegająca na nieprawidłowej realizacji głoski R. Może być ona zamieniana na głoskę L lub J , opuszczana lub artykułowana nieprawidłowo.

Tak jak przy kilku innych wadach wymowy przyczyną najczęściej jest brak wystarczającej sprawności i pionizacji języka.

ĆWICZENIA WSPIERAJĄCE TERAPIĘ ROTACYZMU

Masażyki języka
- delikatne nagryzanie brzegów języka zębami i rozciąganie go
- przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby żuchwy i szczęki górnej

Malowanie sufitu buzi –  dziecko przesuwa czubkiem języka po podniebieniu od  górnych zębów jak najdalej w kierunku  gardła i z powrotem.

Język - dentysta  dziecko dotyka językiem po kolei wewnętrznych powierzchni kazdego zabka sprawdzając czy któryś się nie chwieje.

Zegar – dziecko przesuwa język od kącika ust do drugiego, jak wskazówka zegara.

Konik  (kląskanie) – unoszenie języka do podniebienia i energiczne „odklejanie” go (jak stukot konika).

Drgania warg – parskanie jak koń, wydychając powietrze.

Ćwiczenie z głoską D (lub T-D) – dziecko szybko powtarza D-D-D-D-D (T-D-T-D-T-D), dociskając język mocno do wałka dziąsłowego (miejsce tuż za górnymi zębami). To przygotowuje miejsce dla „r”.

Języczek sprząta - odklejanie czubkiem języka chrupki, opłatka, miodu, nutelli z „zaczarowanego miejsca” na podniebieniu twardym (z wałka dziąsłowego)

Zródła:
Sołtys-Chmielowicz A., Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka, wyd. mpuls, Kraków 2008,
Logopedia – pytania i odpowiedzi, podręcznik akademicki, t.2 – Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej, Opole 2003.
Pluta-Wojciechowska D. Dyslalia obwodowa Wydawnictwo Ergo Sum 2021